29 apr 2011

Philip Kerr is de nieuwe Chandler

Philip Kerr is een Schotse thriller-schrijver die een snel groeiende schare fans over de hele wereld weet aan te spreken met zijn serie over privé-detective Bernie Gunther. Zijn boeken spelen zich af in de jaren na de Tweede Wereldoorlog, in een totaal kapot gebombardeerd Berlijn en een gedesillusioneerd Duitsland. Oorlogsmisdadigers proberen te ontkomen aan de geallieerden en hun oorlogstribunalen. Ze vluchten naar alle uithoeken van de wereld waar fascistoïde dictators en geheime netwerken van Nazi-tuig hen bescherming bieden. Maar Gunther spoort ze op en achtervolgt ze, onverstoorbaar en met ware doodsverachting. In flashbacks tekent Kerr Hitlers sinistere Duitsland van voor en tijdens de oorlog en na lezing van ieder deel wordt het moeilijker de menselijke soort nog met enig respect te blijven bezien. Met dit effect op de lezer spreekt het bijna vanzelf dat Philip Kerrs werk qua sfeer en thema geassocieerd wordt met de Film Noir.

Film noir is eigenlijk niet zozeer een genre, maar een stijl van filmen die vanaf begin jaren '40 tot eind '50 werd beoefend, vooral in de VS. De 'klassieke periode' van de Film noir begint met John Hustons The Maltese Falcon in 1941. Film noirs zijn doorgaans in zwart-wit opgenomen, spelen in een grote stad en er heerst een sfeer van  vervreemding, ontgoocheling, pessimisme, paranoia, morele ontwrichting  en corruptie. De hoofdpersoon is bijna altijd een eenling, cynisch en hard, een man die zijn idealen reeds lang met het grofvuil heeft meegegeven. Hij ontmoet gaandeweg een -fatale?- vrouw, die er qua geestesgesteldheid niet veel zonniger aan toe is, en tussen hen spelen zich verwikkelingen af die zelfs de grootste romantici onder ons de hoop ontnemen. De term Film Noir is geïntroduceerd door de Franse criticus Nino Frank, die de donkere stijl van het nieuwe Amerikaanse genre vergeleek met een detective-serie die 'Serie Noir' heette. Het literaire 'Noir' genre is geïnspireerd op het werk van Amerikaanse misdaadauteurs als Dashiell Hammett en Raymond Chandler, de films die erop geënt zijn werden gedraaid in contrastrijk zwart-wit met lange schaduwen zoals gebruikelijk in de Duitse expressionistische film [Fritz Lang]. Op het genre hebben allerlei invloeden ingewerkt.... we noemen o.a.: [ de vormgeving van ] de film Citizen Kane van Orson Wells, de Tweede Wereldoorlog en de morele ontreddering die daarmee gepaard ging, het Fascisme en daarna de Koude Oorlog. En met deze verwijzingen is de cirkel rond want Philip Kerrs verhalen spelen zich af in precies die periode [ 1933 - eind jaren vijftig ], zijn hoofdrolspeler heeft het cynisme en het flegma van de Humphrey Bogart die Philip Marlowe of Sam Spade speelt. We herkennen de hard-boiled detective, de wisecracks, de illusieloze 'gelaten' onverzettelijkheid, de paranoia en de vervreemding. Daar voegen we nog aan toe dat Kerrs Bernie Gunther boeken net zo'n complexe, bij tijd en wijle verwarrende, en soms schijnbaar onlogische plots hebben als The Big Sleep, een van de [verfilmde] meesterwerken van Chandler. Dat alles leidt bijna onontkoombaar tot de conclusie dat Philip Kerr de Raymond Chandler van onze tijd is. Een mooier compliment kunnen we zo snel niet bedenken.


Philip Kerr (1956) werd geboren in Edinburgh, en woont met zijn gezin in Londen. Zijn vaste hoofdpersoon Bernie Gunther maakte zijn opwachting in de Berlijnse trilogie. Kerr schreef vervolgens De een van de ander, Een stille vlam en Als de doden niet herrijzen, die met prijzen en lof werden overladen. Zo werd De een van de ander in 2007 door zowel de Volkskrant als NRC Handelsblad verkozen tot beste thriller van het jaar; weekblad Vrij Nederland verkoos Als de doden nier herrijzen in 2010 tot VN-thriller van het jaar. Kerrs meest recente boek is Grijs verleden, dat in maart 2011 verscheen. Alle Bernie Gunther-thrillers zijn gebaseerd op werkelijke gebeurtenissen.